به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" نشست نقد و بررسي كتاب "قلب اسلام" با حضور دكتر محسن كديور مدير گروه فلسفه دانشگاه تربيت مدرس، دكتر شهرام پازوكي، استاد فلسفه موسسه پژوهشي انجمن حكمت و فلسفه ايران، دكتر عباس منوچهري، استاد علوم سياسي دانشگاه تربيت مدرس و مصطفي شهرآييني، مترجم كتاب "قلب اسلام"، در كتابخانه مركز گفت و گوي تمدنها برگزار شد.
در ابتداي اين نشست، شهرآييني درباره روند ترجمه كتاب و محتواي اثر گزارش مختصري ارائه كرد. وي اظهار داشت : ترجمه كتاب "قلب اسلام" از شهريور 1382 آغاز شد و يك سال به طول كشيد. در ابتداي كار نثر كتاب بسيار فخيم به نظر مي رسيد اما مشكلي كه با آن روبرو شدم اين بود كه مولف نقل قول هايي از قرآن، كتاب مقدس، احاديث و اشعار ذكر كرده بود كه با كمك دكتر پازوكي به رفع اين مسائل پرداختم.
شهرآييني درباره محتواي كتاب گفت : پس از حادثه 11سپتامبر نوك حملات بيشتر متوجه اسلام شد و رسانه هاي غربي عمده ترين سهم را در اين زمينه داشتند. اين حادثه تاثير عميقي در تمام شئونات و روابط بين الملل از خود بر جاي گذاشت. متهم رديف اول اين حادثه اسلام و بنيادگرايان اسلامي بودند. حتي عده اي در آن زمان متاثر از نظريه برخورد تمدنهاي هانتينگتون طرح جنگهاي صليبي جديدي را به شكل مدرن در سر مي پروراندند. البته ريشه يابي حوادث 11 سپتامبر به بحثي جداگانه نيازمند است اما در اين ميان دكتر سيد حسين نصر كه شايد بتوان او را نماينده جهان اسلام در غرب كنوني ناميد با نگارش كتاب" قلب اسلام " به تبيين اصول و معارف اصيل اسلامي روي آورد .
وي افزود : قلب اسلام را دكتر سيد حسين نصر پس از حوادث يازده سپتامبر در برآوردن همين نياز و در دفاع از اسلام حقيقي نوشته است. در اين كتاب به زباني ساده و در عين حال به بياني پخته، آن گونه كه مخاطب غير متخصص نيز بتواند استفاده كند، شوون مختلف اعتقادات و تعاليم اسلام از مبحث توحيد تا حق الناس و حق الله نخست معرفي و سپس حقيقتشان بيان گرديده و در مواردي نيز به شبهات رايج در غرب درباره آنها پاسخ داده شده است.
شهرآييني با ذكر اين مطلب كه دكتر نصر در اين كتاب نشان مي دهد كه تفسيرهايي از قبيل تفسير موسوم به بنيادگرايي از اسلام نسبتي با حقيقت آن ندارد گفت : مولف در پايان كتاب به اين نتيجه مي رسد كه قلب اسلام يا حقيقت آن، اسلام قلبي است. اسلامي عارفانه كه محجوب مانده است. اصولا به نظر ايشان، قلب همه اديان، دين قلبي است و در اين مقام است كه همه اديان با يكديگر متحد مي شوند. قلب اسلام در هفت فصل تدوين شده است : 1- خداي واحد، پيامبران متعدد؛ 2- قلمرو اسلام : تسنن، تشيع، تصوف و برداشتهاي سنتگرا؛ 3- شرايع الهي و قوانين انساني؛ 4- شناخت امت و جامعه ؛ 5- رحمت و عشق، صلح و زيبايي ؛ 6- عدالت الهي و عدالت انساني؛ و 7- مسوليتهاي بشر و حقوق او.
سخنران بعدي اين مراسم دكتر محسن كديور بود. وي در ابتداي سخنانش با ذكر اين مطلب كه از مطالعه كتاب بسيار لذت بردم و مطالعه دقيق كتاب را به همه شما توصيه مي كنم گفت : جاي اين كتاب در ايران خالي بود. در اين كتاب جوانان با سيمايي از اسلام آشنا مي شوند كه تا كنون ارائه نشده بود. در جهاني كه از اسلام به عنوان ديني خشن نام برده مي شود، كتابي كه بتواند دفاعي از تماميت ديني داشته باشد جايش خالي بود. دكتر نصر در اين كتاب از ايمان، اخلاق، فقه، حقوق زن، تعدد زوجات به تعبيري عرفاني، ارتداد، دارالاسلام و دارالحرب دفاعي منصفانه كرده است.
دكتر كديور ترجمه كتاب را بسيار روان و متن را خوش خوان توصيف كرد و اظهار داشت : "قلب اسلام" را مي توان روايتي از يك سنتگرا از قلب اسلام در جهان مدرن ناميد. نكته ارزنده كتاب اين است كه علي رغم اين كه مولف سال هاي متمادي است كه در غرب زندگي مي كند اما منفعل و مفتون غرب نشده است. نويسنده از دموكراسي و حقوق بشر سخن نگفته اما كوشيده تا از مفاهيم اسلامي - انساني براي تبيين چنين مفاهيمي استفاده كند.
استاد فلسفه دانشگاه تربيت مدرس با ذكر اين مطلب كه نويسنده در اين كتاب به مسائل فكري چند دهه اخير ايران بسيار كم توجه كرده گفت : وقتي كه نويسنده با جريان هاي معاصر ايران روبرو مي شود با يك مشكل مواجه است و آن تجدد گراهاست. دكتر نصر يا نديده و يا نخواسته آنها را بررسي كند. او نسبت به انديشه هاي نوگراي اسلامي بسيار بي توجه بوده است. نصر كوشيده كه از فقه رايج موجود دفاع كند و برداشت هاي او از مسائل با نگاهي سنتي كاملا جذاب و گيراست. معنويت و عرفان از مباحث بسيار دقيق كتاب است كه مولف با بهره گيري از اسماي الهي سيماي جذابي و مهرباني از اسلام نشان داده است. دكتر نصر با اين كه از انقلاب ايران لطمه خورده است اما نگاه او به اين مورد كاملا منصفانه است. او در اثرش از امام خميني نام برده و شاه را تجدد گرا و حكومت جمهوري اسلامي ايران را حكومت روحانيون توصيف كرده است.
دكتر كديور اظهار داشت : مشكل اصلي نصر اين است كه هر جا بحث عرفان و معنويت است اوج مي گيرد اما هر جا به بحث اجتماعي و سياسي مي رسد زمينگير مي شود. اما بايد توجه داشت كه كتاب براي سطح عمومي جامعه نوشته شده است . اين كتاب در مقايسه با ديگر آثار نصر به چيز جديدي نرسيده اما در تمام آثارش بر همان مفهوم پيام واحد اصرار دارد.
وي در پايان تاكيد كرد: معتقدم در دنياي مدرن اين گونه دفاع كردن بر عهده كسي است كه با اين علوم آشنايي دقيقي داشته باشد.
سخنران بعدي دكتر عباس منوچهري بود. وي در ابتداي سخنانش با ذكر اين مطلب كه قصد مولف از نگارش كتاب بسيار حائز اهميت است اظهار داشت : در چارچوب انديشه شناسي ، كتاب با دو موضع روبروست. يكي منطق بيروني و ديگري منطق دروني. در منطق بيروني قصد مولف براي نگارش كتاب و قضاياي يازده سپتامبر بديهي است كه منطق خاصي را بر كل كتاب حاكم كرده است. از اين نظر كتاب جاي بحث و بررسي دارد. در منطق دروني، معناي كتاب و آنچه كه در متن كتاب نهفته است را مي توان دنبال نمود و در اينجا قصد مولف در منطق دروني و بيروني كتاب حاكم است و آن پررنگ بودن روايتي از اسلام است. اگر بخواهيم كتاب را در پارادايم كلي ببينيم ما شبيه اين كتاب در آثار سيد جمال اسد آبادي را مي توانيم مثال بزنيم. چرا كه مولف قصد دارد تصويري از اسلام به غير مسلمانان ارائه كند و از اسلام تعبيري صوفيانه و عارفانه نشان دهد.
استاد علوم سياسي دانشگاه تربيت مدرس روش كتاب را خطابه اي دانست و گفت : مولف به ترغيب خواننده بسيار توجه كرده و در فرايند كتاب آنچه كه خواننده متوجه مي شود اين است كه مطالب كتاب يك شكل نيست. وي با پررنگ كردن بحث سنتگرايي و تصوف، مباحث اسلامي را ترويج مي كند. يكي از بحث هاي عمده نصر پذيرش احترام به اديان است كه مي تواند نقطه مشتركي در ميان مسلمانان و غير مسلمانان باشد.
دكتر منوچهري افزود : مولف به مسائل و تعابير اجتماعي و سياسي كمتر توجه كرده و سعي نويسنده در يكسان سازي مفاهيمي مانند حق مسئوليت در اسلام با حقوق بشر و مفهوم رهايي با آزادي امكان ايجاد سوء تعبير را فراهم مي كند.
دكتر شهرام پازوكي، استاد فلسفه موسسه پژوهشي انجمن حكمت و فلسفه ايران آخرين سخنران اين نشست بود. وي درباره ماجراي ترجمه كتاب اظهار داشت : دو سال پيش در كنگره مولوي در لندن با دكتر نصر ملاقاتي داشتم و ايشان از وضعيت اسلام و مسلمانان پس از حادثه يازده سپتامبر بسيار ناله و گلايه مي كردند و مي گفتند روزي نيست كه در آمريكا به عنوان مدافع اسلام مورد اهانت قرار نگيرم. دكتر نصر پس از اين ماجراها به سفارش يك ناشر آمريكايي اقدام به تاليف اين اثر كردند و نگراني ايشان از اين كتاب اين بود كه خوانندگان مبادا تفكرات نصر را بنيادي براي بنيادگرايي بپندارند. من پس از خواندن كتاب متن را بسيار خوش خوان ديدم و به نظر من "قلب اسلام" بهترين دفاع از اسلام در وضعيت كنوني است. مخاطب كتاب فردي غربي است كه از اسلام بر اساس آنچه كه پس از جنگهاي صليبي در اذهان مانده تصور ديگري دارد. آنها اسلام را دين جهاد و خشونت مي دانند و تلاش نصر اين بود كه اين تفكر را به نحوي بزدايد.
استاد فلسفه موسسه پژوهشي انجمن حكمت و فلسفه ايران با ذكر اين پرسش كه آيا در دوران جديد غير از طريق عرفاني مي شود از اسلام دفاعي ديگر داشت گفت : از دوران مدرن است كه پرسش از سنت مطرح مي شود و تصور من اين است كه نصر به اين نكته رسيده بود كه از طريق ديگري نمي شود از اسلام دفاع كرد. نصر بناي اسلام را بر مبناي سلام و آرامش و طمانينه مي داند و وقتي كه از جهاد پيامبر اكرم (ص) نام مي برد در كنار اين موضوع از جهاد با نفس و جهاد اكبر نيز سخن مي گويد.
دكتر پازوكي نصر را مفسر عارفي دانست كه نوع خاصي از تفسير عرفاني ارائه مي كند به همين دليل بيان او در "قلب اسلام" اسلام قلبي است كه در تمام اثرش موج مي زند. ممكن است كه اين دفاع تنگ بينانه باشد اما در دنياي مدرن ممكن نيست دفاع ديگري به غير از اين دفاع داشت. البته لحن كتاب خطابي و جدلي به تعبير متكلمين است.
وي در ادامه سخنانش با تاكيد بر اين مطلب كه دكتر نصر از لحاظ فكري با دنياي مدرن كنار نمي آيد گفت : پرسش از مدرنيته به معناي گذر از مدرنيته است و بناي نصر اين است كه به مدرنيته نپردازد. بيان او در اين نگاه بيشتر شبيه الهيات كاتوليكها است تا پروتستانها.
دكتر پازوكي در پايان اظهار داشت : نصر خود را درگير مسائل فكري ايران نمي كند. همچنين نصر از موضع فكري اسلام سنتي از اسلام دفاع مي كند و در عين حال متوجه است كه سخنانش تعبير بنيادگرايانه نشود و در فصلي كه در اين كتاب به اين موضوع اختصاص داده اين مورد را سخت گوشزد مي كند. به هر حال نمي توان از نصر توقع داشت كه از مباني مدرن، اسلام را تعريف و تبيين كند.
نظر شما